محمد خیابانی

شیخ محمد خیابانی ( ۱۲۵۹ ش. / ۱۳۳۸ ه.ق. - ۱۲۹۹ ش. / ۱۲۹۷ ه.ق.) از روحانیون آزادی‌خواه تبریز درخامنه در نزدیكیتبریز متولد شد. خیابانی از فعالان سیاسی در دورهانقلاب مشروطه ایران بود. او درمجلس دوم به وکالت رسید و بعد از دورهٔ دوم بهتبریز رفت و قیام نمود، که سرانجام این قیام به شکست و کشته‌شدن وی منتهی شد.[۱]

وی در جنگ جهانی اول در برابر فشار روس‌ها مقاومت کرد و پس از آن نیزبر علیه حکومت وقت داخلی شورید. عاقبت با ورود والی جدید مخبرالسلطنه درتبریز کشته شد.

زندگینامه

شیخ محمد، فرزند حاجی عبدالحمید نامی بود. او پس از تحصیلفقه و اصول تا نزدیک مرحلهاجتهاد،هیئت ونجوم را آموخت. مدتی نیزحکمت وطبیعیات وتاریخ وادبیات تحصیل کرد. عموی او توسط قزاقهای تزاری کشته شده بود و او خود، روحانیمسجد جامع تبریز بوده‌است.

زندگی شیخ محمد خیابانی پس از پیروزیمشروطه در سال۱۲۸۵ ش، با تأسیسانجمن ایالتی درتبریز، وارد مرحله تازه‏ای گردید و در جریان محاصره تبریز، در دفاع از شهر نقش مهمی ایفا کرد. در زمان خیابانی اوضاعایران، به خاطر دخالت‏های بیگانگان از جملهروسیه،انگلیس وآلمان، آشفته بود. پس از خلعمحمدعلی شاه ازسلطنت، خیابانی در سی سالگی به عنوان نماینده مردم تبریز راهیمجلس شورای ملی گردید.

اولین حرکت سیاسی بزرگ خیابانی، مخالفت با اولتیماتوم روسیه در مجلسدوم طی یک نطق بلند یک ساعته بود. او پس از قبول اولتیماتوم توسط دولت وتعطیلی مجلس، درسبزه میدان تهران میتینگی برگزار کرد و بلافاصله برای فرار از دستگیری توسطوثوق الدوله، بهخراسان گریخت. در شش سال ایام فترت مجلس، مشغول تجارت شد و با تاجگذاریاحمدشاه به تشکیل مجالس ادبی و مذاکرات فلسفی مشغول شد و طی این جلسات گروههایی را به دور خود جمع کرد. در ماجرای اشغال تبریز توسطعثمانی از مخالفانپان‌ترکیزم بود و به همین مناسبت مدتی توسط قوای عثمانی درارومیه زندانی گردید. شیخ محمد خیابانی، با قراردادوثوق‌الدوله با دولت انگلستان (قرارداد ۱۹۱۹) نیز به مبارزه برخاست و از آنجا که حکومت مرکزی را ضعیف و وابسته می‏دید،ایجاد یک تحول اساسی در سیستم حکومت ایران و احیای آزادی را گام نخست برایخانه تکانی ایران و بیرون راندن اشغالگران خارجی می‏دانست. ولی برداشتنگام اول را از طریق مذاکره سیاسی امکانپذیر نمی‏شمرد و تنها راه را درقیام و مقاومت در برابر استبداد و دخالت خارجی می‏دانست. از این رو، بعداز قبول قرارداد ۱۹۱۹ م از سوی دولت ایران، در تبریز دست به قیام زد.